بدیع الزمان حضرتلری ، تيفليسده كي اسیر قامپنده طوتولدیغی صیره لرده ، قفقاس جبهه سي باش قوماندانی اولان نيقولا نيقولایەويچ اسیرلری تفتيشه كلیر . [١] بویوك بر عسكری مراسمله قارشیلانان نيقولانڭ اوڭنده بتون اسیرلر آیاقده سلام طوروركن ، بدیع الزمان حضرتلری هيچ طوریني بوزمادن یرنده اوتورور . نيقولە نيقولاىەويچ ، هر حالده بنی كورمدی دییه أوچ دفعه اوڭندن كچر . فقط حضرت استاد وضعيتنى هیچ بوزماز .

اينانجندن آلدیغی جسارتله ، ایمانڭ عزتنی هر یرده محافظه ایدن استاد حضرتلری ، او كون اوراده دە او ظالم قوماندانه ئولومي بهاسنه آیاغه قالقمامشدر . صوڭره كی ییللرده سبيل الرشاد درگيسي صاحبی اشرف ادیبله یاپدیغی بر ملاقاتده او كونلري قصد ایدرك شویله دیر :

” بنم فطرتم ، ذلّت و حقارته تحمّل ایتمز . عزّت و شحامت اسلاميه ( اسلامڭ عزّت و قهرمانلغی ) بني بو حالده بولونمقدن شدتله منع ایدر . بویله بر وضعیته دوشنجه ، قارشومده كیم اولورسه اولسون ، ایسترسه اڭ ظالم بر جبّار ، اڭ خونخوار بر دوشمان قوماندانی اولسه ، تذلّل ایتمم . ظلمنی ، خونخوارلغنى اونڭ صورتنه چارپارم . بنی زندانه آتار یاخود اعدام سهپاسنه كوتورور ؛ هیچ أهمیتی یوقدر . نیته كیم أویله اولدی . بونلرڭ هپسنی كوردم . برقاچ دقیقه داها اوخونخوار قوماندانڭ قلبی ، وجدانی ، ظلمكارلغه طايانابيلسه يدي ، سعید بوگون آصیلمش و معصوملر زمره سنه التحاق ایتمش ( قاتيلمش ) اولاجقدی . “ [٢]

عین حادثه یی ، اهل سنّت غزته سی صاحبی آووقات عبد الرّحیم زاپصو ، بر یوز باشی آرقداشندن شویله نقل ایدر :

” بن برنجی جهان حربنده بتلیس موقعنده یاره لی اولارق اسیر اولوركن ، بدیع الزمان دە او كون اسیر دوشمشدی … . كونڭ برنده اسیرلری تفتيشه كلن و قامپی كزركن بدیع الزمانڭ اوڭندن كچن نيقولە نيقولاىه ويچه  او هیچ اهمّيت ویرمييور و یرندن قيميلدامييور . باش قوماندانڭ دقتنی چكییور . تكرار بر بهانه ایله اوڭندن كجييور. يينه قيميلدامييور . اوچنجی دفعه سنده اوڭنده طورویور ، ترجمان واسطه سیله آرالرنده شویله بر قونوشمە كچییور :

• بنی طانیمدیلرمی ؟

• اوت ، طانیدم . نيقولە نيقولاىه ويچ ، چارڭ داييسيدر ، قفقاس جبهه سي باش قوماندانيدر .

• او حالده نه ایچون حقارت ایتدیلر ؟

• خیر ، بن كندیلرینه حقارت ایتمش دگلم . بن مقدساتمڭ امر ایتدیگنی یاپدم .

• مقدّسات نه امر ایدییورمش ؟

• بن مسلمان عالمی یم . قلبمده ایمان واردر . كندیسنده ایمان اولان بر شخص ، ایمانی اولمایان شخصدن افضلدر. بن اونڭ ایچون آیاغه قالقسه يدم ، مقدساتمه حرمتسزلك یاپمش اولوردم . اونڭ ایچون قالقمدم .

• شو حالده ، بڭا ایمانسز دیمكله بنم شخصمی ، هم اوردومی ، هم ده ملتمی و چاری تحقیر ایتمش اولویور . درحال ديوان حرب قورولنده صورغولانسين . بو امر أوزرینه دیوان حرب قورولویور . قراركاهده كی تورك ، آلمان و آوستوريه ضابطلري ( اسیر صوبايلر ) ، آیری آیری بديع الزمانه  رجا ایدرك باش قوماندانه عذر ديله مه سي ایچون اصرار ايدييورلر. ویرديگي جواب بو اولویور :

• بن آخرت دیارینه كوچمك و حضور رسول اللّهه  وارمق ایسته یورم . بڭا بر پاساپورت لازمدر . بن ايمانمە مخالف حركت ایده مم .

بوڭا قارشی كیمسه سسنی چيقارمييور ، نتیجه یی بكله یور . صورغولامه بیتییور . روس چارینی و روس اوردوسنی تحقیر ماده سندن اعدام قرارینی ویرییورلر . قراری انفاذ ایچون كلن بر مانغه عسكرڭ باشنده كی صوبایه تام بر سكونتله ، ” مساعده ایدیڭز ، اون بش دقیقه وظيفه مي ایفا ایده یم “ دییه آبدست آلوب ایكی ركعت نماز قیلاركن ، نيقولە نيقولاىەويچ كلییور ، كندیسنه خطابًا :

• بنی عفو ایدیڭز . سزڭ بنی تحقیر ایچون بو حركتی یاپدیغڭزی ظن ایدییوردم . حقڭزده كانوني معامله ياپدم. فقط شیمدی آڭلایورمكه ، سز بو حركتڭزی ايمانڭزدن آلییورسڭز و مقدساتڭ امرلرینی ایفا ايدييورسڭز. حكمڭز ابطال ایدیلمش ؛ دينڭزه باغليلغڭزدن طولایی شايان تقديرسڭز . سزی راحتسز ایتدم ، تكرار تكرار رجا ايدييورم ، بنی عفو ایدیڭز .

بتون مسلمانلر ایچون شايان مثال اولان بو دینی صاغلاملق و یوكسك اخلاقی ، آرقداشلرندن بر یوز باشی ، كورمه سنه بناءً آڭلاتييوردي . بونی دویدقجه ، اختیارسز اولارق كوزلرم یاشله طولدی . “ [٣]

یوقاریده بحثی كچن خاطره ، ” اهل سنّت “ مجموعه سنڭ ١٥ اكیم ١٩٤٨ تاریخلی نسخه سنده نشر ايديلمشدي. بو یازی أوزرینه ، او كونلرده آفیون حپسنده بولونان بدیع الزمان حضرتلری ، طلبه لرینه یازدیغی بر مكتوبده بوحادثه يي شویله تأیید ایتمشدر :

” اوت ، او اسارت حادثه سی اصلی طوغریدر . فقط شاهدم اولمادیغندن تفصیلاً بیان ایتمه مشدم . یالڭز بر مانغه بني اعدام ایتمك ایچون كلدیگنی بیلمییوردم ، صوڭره آڭلادم . و روس قوماندانی ترضیه ( عذر ) ایچون روسجه بر شیلر سویله دی ، بن بیلمدم . دیمك حاضر بولونان و بو حادثه یی غزته یه اخبار ایدن مسلمان یوز باشی آڭلامشكه ، قوماندان تكرار تكرار ” عفو ایت “ دیمش . “ [٤]

بدیع الزمان حضرتلریله برابر او صیره ده اسیر قامپنده بولونان عالی شان صویلی دە حضرت استاد ایله روس باش قومانداني آراسنده كچن حادثه یی اوغلنه شو شكلده آڭلاتمشدر :

” چوق اسیر واردی قامپده . بر كون بر قوموتان كلدی . اما بز كیم اولدیغنی بیلمییورز ، ” دقّت ! “ دییه بر قوموت ويريلدي. هركس ، هپمز آیاغه قالقدق . بر تك كیشی خارج ، بدیع الزمان ! صوڭره دن كیم اولدیغنی أوگرنديگمز روس باش قوماندان نيقولە بوني كوردی . همن بر ترجمان چاغيرتوپ ، ‘ نیچون آیاغه قالقمديغني صوردي . بدیع الزمان ، ” تعظیم اللّٰهه  اولور “ دييه جواب ویرنجه ؛ نيقولە ، قورشونه ديزيلمه سني امر ایتدی . اوڭا ئولوم أمری ویردیگی زمان بز چوق قورقدق . ئولوم مانغه سي دە همن حاضرلاندي . صوڭره نماز ایچون اذن ایسته دی بدیع الزمان . نمازینی قیلدی و همن چابوق چابوق كلدی . قوموتان : ” اعدام اولوناجغی زمان آغیردن آلینیر ، سن چابوق كلییورسڭ ؟ “ دییه صوردی ترجمانله . بدیع الزمان امورساماز بر طورله : ” ربمه قاووشمق ایچون چابوق كلییورم “ دیدی . بو اخلاص ، قوموتاني چوق ايتكيله دى و انصافه كتیردی . اعدامی قالدیردی و عذر دیله دی . “ [٥]

[ ١ ] روس چاری ٢ . نيق اولاىڭ باباسنڭ عمجه  اوغلي اولان نيق اولاىه ويچ او تاریخلرده ( ١٩١٥ - ١٩١٧ ) باش قوماندانلغڭ یاننده عین زمانده قفقاسیه والیسی اولوب تيفليسده اقامت ايتمكده يدي . كری

[ ٢ ] تاريخچۀ حيات ، ج . ١ ، س/ص/ث . ٦٢٩ كری

[ ٣ ] عثمانلیجه شعاعلر ، س/ص/ث . ٥٥١ كری

[ ٤ ] عثمانلیجه شعاعلر ، س/ص/ث . ٥٥٠ كری

[ ٥ ] آغابگلر آڭلاتییور ، ج . ٣ ، س/ص/ث . ٩٥ كری