اصلام عالملری غ/گوزڭده بدیع الزمان حضرتلری
ایچنده كیلر
بدیع الزمان حضرتلری ، سكسان أوچ سنه لك حیاتی بوینجه پك چوق عالم ذاتلرله كوروشمش ، اونلر أوزرنده درین تأثيرلر بیراقمشدر . بو بولومده اسكی و یڭی ، توركيه دن و اسلام دنياسندن مشهور عالملرڭ ، فكر آدملرینڭ بدیع الزمان سعید نورسی حضرتلری حقنده كی بیان و تثبيتلريني تقدیم ایده جگز .
بویوك نقشی شیخی اسعد اربيلي حضرتلری
استانبولده یاشامش بویوك نقشی اولیالرندن اولوب ١٨٤٧ ‘ ده اربيلده دنیایه كلمشدر . ١٩٣٠ ‘ دە ٨٣ یاشنده بر پير فاني ایكن ، ظلمًا يارغيلانديغي منمن دعواسی صیره سنده قالديريلديغي خسته خانه ده وفات ایتمشدر . بو ذات بر كون ، طلبه لرینه بدیع الزمان حقّنده شویله دیر :
” استقبالده ، كنجلره ایمان دعواسنده چوق بویوك خدمتلر یاپاجق . اما حالا كندیسی بونی بیلمییور . “ ” او كله جگڭ امام ربّانيسي اولاجقدر “ [١]
مشهور مفسّر المالیلی حمدی یازیر
عثمانلی صوڭ دونم بویوك عالملرندن ، ” حقّ دینی قرآن دیلی “ اسملی مشهور تفسيرڭ مؤلفی و دار الحكمة الاسلامیه اعضالرندندر . بدیع الزمانلە اقران اولوب ١٩٤٢ ییلنده استانبولده وفات ایدن المالیلی حمدی یازیر افندی ، استاد بدیع الزمان حقّنده شویله دیمشدر :
” بدیع الزمان برّاق صولر كبی تمیز بر وجدانه ، چوق كوزل بر روحه صاحب بر ذات ایدی . استانبول عالملرینڭ كوزی أویله بر عالم كورمه مشدر . “ [٢]
استقلال مارشمزڭ شاعري اولان محمد عاكف ارسوي ، عین زمانده دار الحكمة الاسلامیه اعضالرندندي . بر كون ، ادبياتجيلرڭ بولوندیغی بر صحبت مجلسنده ، بدیع الزمان حقّنده شو افاده لری قوللانیر :
” ويكتور هوكولر ، شكسپيرلر ، دقارتلر أدبیاتده و فلسفه ده بدیع الزمانڭ بر طلبه سی اولابیلیرلر . دار الحكمتده ایكن ، بدیع الزمان سوزه باشلادیمی ، بز حیران حیران اونی ديڭلردك . “ [٣]
شیخ الاسلام مصطفی صبري افندی
بویوك بر عالم اولوب عثمانلینڭ صوڭ شيخ الاسلاملرندن بریسی اولارق وظیفه یاپمش ، باصقیلر صوڭوجي مصره هجرت ایتمك زورونده قالمشدر . اوراده اوقومقده اولان تورك طلبه لرله صحبتلری اثناسنده بديع الزماندن بحث ایدرك شویله دیر :
” بز اونڭ كبی جهاد یاپامدق . بز نفسمزی و راحتمزي سودڭ . او زورلقلره قاتلاندی . كندیسنه سوگیمز و صايغيمز چوقدر . مملكتمزده اسلامی ایمان حركتنی باشلاتدي . بتون بونلر اونڭ ثباتنڭ بر نتیجه سیدر . “ [٤]
شیخ علی حیدر افندی
١٨٧٠ ییلنده آخيسخه ده دنیایه كلمش ، ١٩٦٠ ‘ دە استانبولده وفات ایتمشدر . علم تحصیلنی استانبولده تماملادقدن صوڭره تصوّفه انتساب ایدرك عصمت افندی درگاهنڭ شیخی اولمشدر . اوزون ییللر اسلامه خدمت ایدن بو مبارك ذات ، بدیع الزمان حقّنده طلبه سی امین سراج خواجه یه شونلری آڭلاتمشدر :
” بدیع الزمان استانبوله ايلك كلدیگنده بر چوق عالملر كبی بن ده ( زیارتنه ) كیتدم . قاپوسنده ، ‘ طوغری بوراده هر سؤاله جواب ویریلیر ، كیمسه یه صورو صورولماز‘ يازيليدي. مطوّلدن چوق زور بر سؤال حاضرلادم . تردّدسز و چوق اصابتلی اڭ طوغری جوابی ویردی . كوردیگم اڭ ذكی انسانلردندر . “ [٥]
عمر نصوحي بیلمن خواجه افندی
ارضرومده ١٨٨٤ ییلنده دنیایه كلن عمر نصوحي بیلمن خواجه افندی ، مملكتمزده فقهی ساحه ده بویوك خدمتلره وسیله اولمش ، ” بویوك اسلام علم حالي “ كبی كتابلر تألیف ایتمشدر . ١٩٦٠ صوڭره سنده بر دونم دیانت ایشلری باشقانلغی دە یاپان خواجه افندی ، بدیع الزمان حضرتلری حقّنده شو قناعتلرینی كندیسی ایله كوروشنلره آقتارمشدر :
” بدیع الزمان ایله دار الحكمت اسلاميه ده طانيشمشدم . بتون استانبول علماسنڭ تقديرلريني قازانمشدي. طوغريسي علم كلامده بر تجدید ( مجددلك ) حركتی یاپدی . ایمانڭ بتون ركنلرینی كمال وضوحله اورته یه قویدی … بزم یازدیغمز كتابلر اوندن بوندن آراشديرمه ایله تدقیق و تحقیق ایتمكله اولور . اما اونڭ قلبنه أوفلەيورلردي . او بزده یوق . “ [٥]
حسن بصري چانطاي خواجه افندی
١٨٨٧ ییلنده باليكسيرده طوغمش بر علم و فكر آدميدر . قرآنه أوچ جلدلك بر مئال یازمشدر . قورتولوش صاواشي مجلس الأ بالیكسیر مبعوثي اولارق قاتيلمشدر . كندیسی بدیع الزمان ایچون شویله دیمشدر :
” بز راحت دوشكلرنده اويوركن او ، اللّٰه یولنده ، رسول اللّه اذنده بتون اشكنجه و حپسلره رغمًا اسلامي صاوونييوردي . نه یازیقكه ، هیچ بریمز اونڭ كبی اولامدق . “ [٦]
مفسّر محمد وهبي افندی
قونیه نڭ خادم ايلچه سنده ١٨٦١ ‘ ده دنیایه كلن ، خلاصة البيان تفسيرینڭ صاحبی عالم بر ذاتدر . محمد وهبي أفندینڭ استاد علیهنده بيلگيسزلكدن قايناقلانان بعض لافلر ایتدیگنی ایشیدن بر نور طلبه سی ، اسپارطه دن قالقوب كندیسنه ایكی اخلاص رساله لرینی هدیه اولارق كوتورور . اوقودقدن صوڭره بو رساله لرڭ صوڭ درجه تأثیرنده قالان وهبي افندی شویله دیر :
” واه افندیم واه ! بدیع الزمان ایمانسز كیده جگمی حس ایتمش ، امدادیمه سنی كوندرمش . اللّٰه سندن و اوندن راضی اولسون . كیت ، بنم یریمه اونڭ ألنی آیاغنی أوپ . بنی عفو ايدوب طلبه لگه قبول ایتسین “ [٦] دییه رجاده بولونور .
كوننلي محمد افندی
١٩٠١ ییلنده بالیكسیر - كوننده دنیایه كلن محمد افندی ، خافظ قرّا اولارق اوزون ییللر قرآنه خدمت ایتمشدر . سلطان احمد جامعنده اماملق یاپمش ، ایتكیلی وعظلريله انسانلری ارشاد ایتمشدر . محمد افندی ، استاد حقّنده صورانلره شویله دیر : ” استاد باشدن آشاغی یه فوق العاده بر انساندي ؛ باشدن آشاغی مكمّل . من الباب الی المحراب ( قاپودن محرابه قدر . ) “ ١٩٤٤ ییلنده بديع الزمانله برلكده دڭزلیده حبس یاتان محمد افندی كندی مدافعه سنی یاپاركن بديع الزماني ده شویله مدافعه ایدر :
” حاكم بگ ! بن _ _ سعید نورسي يي بویوك بر اسلام عالِمی اولارق بیلیر ، سور و صايارم . رساله لرینی اوقویوب استفاده ایتمك ایچون آلدم و چوق فائده لندم . داها أوڭجه لری اسمنی ، رسمنی و اثرلرینی بیلییوردم . شیمدی بوراده كندیسنی كورمش اولمقدن طولایی فوق العاده بختیارم . “ [٧]
احمد حمدی آقسكی
آنطاليه نڭ آقسكی قضاسنده ١٨٨٧ ییلنده طوغمش ١٩٥١ ییلنده آنقره ده وفات ایتمشدر . جمهوریت دوری ٣ . دیانت ایشلری باشقانیدر . پك چوق فائده لی اسلامی كتاب تألیف ایتمشدر . احمد حمدی آقسكی كندیسنی زیارت ایدن أونیورسیته طلبه لرینه بديع الزماندن شویله بحث ایدر :
” ( كتبخانه دن ایكی جلد كتابی آلارق ) بو كتابی كورویور میسڭز ، ایشته بدیع الزمان حضرتلری بو ایكی كتابی ایكی كره اوقوسون ، هپسنی ازبر ایده بیله جك خارقه بر حافظه یه ، او نسبتده ده ذكایه مالك و صاحبدر . رسالۀ نورلري اوقويیڭز ، یكانه اوقوناجق اثردر . “ [٧]
ملّا صدر الدّین یوكسل خواجه افندی
اصلاً عادل جوازلي اولوب ١٩٢٠ ‘ ده قونیه ده دنیایه كلمش ، ٢٠٠٤ سنه سنده استانبولده وفات ایتمشدر . طوغو مدرسه لرنده یتیشن مشهور عالملردندر . بدیع الزمان حقّنده شو تثبيتلرده بولونور :
” او علمده ، بالخاصّه قرآن كریم تفسيرنده صوڭسز بر دريادر . بونڭ اثباتی ، تألیف ایتدیگی رسالۀ نور كلیاتی و او كلیاتڭ بر پارچه سی صاییلان عربجه اشارات الاعجاز آدلی خارقه تفسیریدر . او بو دورڭ ایماننی دگل ، طوغریدن طوغری یه عصر سعادتڭ ایماننی تمثیل ایدییوردی . اونڭ مبارك شخصيتنده بزدن چوق اوزاقده قالان عصر سعادتڭ ایماننه شاهد اولدق . “ [٨]
خلیل كوننچ خواجه افندی
١٩٣٠ ماردین - صاوورده دنیایه كلن خلیل كوننچ خواجه افندی ، تحصیلنی طوغو مدرسه لرنده تماملامشدر . كونمزده ، أولكه مزڭ اڭ بویوك فاكهلري آراسنده اولوب فتوا خدمتلرینه دوام ایتمكده در . كندیسی بدیع الزمانڭ أثرلری حقّنده شونلری افاده ایتمشدر :
” كرچكدن انصافلی اولارق رسالۀ نوري اوقويان بر كیمسه ، عقله و نقله اویغون بر حقيقتلر منظومه سيله قارشيلاشديغني كورمكده در . رسالۀ نور عصرڭ احتیاجلرینی قارشیلایاجق شكلده كرچكلري افاده ایتدیگی ، زمانڭ بتون معنوی خسته لقلرینه معروض بشرڭ قلبلرينه شفا ویردیگی ایچون ، اوقویانلر بو شاه اثرلره بویون اگمكده در . “ [٩]
رضا چوللي اوغلي خواجه افندی
مرحوم رضا چوللي اوغلي خواجه افندی ، ١٩٢٨ آنقره قیزیلجه حمام طوغومليدر . كوچكلگندن اعتبارًا كندینی اسلامی علملره ویرمش پك چوق خواجه لردن درس آلمشدر . بالخاصّه كوزل و تأثیرلی وعظلريله اهل ایمانه مهم خدمتلری اولمشدر . استاد بديع الزماني زيارتنى و اونڭ حقنده كی غایت معنیدار بر رؤیاسنی و قناعتلرینی شویله نقل ایتمكده در :
” یووه خطيبي محمد علی بیلگین خواجه افندي ایله برلكده استاد بدیع الزمان سعید نورسی حضرتلرینی امرطاغده زیارت ایتدك . اوطه سنده یاتمق ایچون بر رانزه سي واردی . اگه تخته سندن بر ماصه ، أوستنده بر قرآن كريم بولونویوردی . قارشوسنده دە بر پورتقال صنديغي واردی . كیم كلیرسه اورایه اوتوراجقدي . اوطه ده بر ابریق ، بر ده لگني واردی .
بن بر رؤیا كورمشدم . پیغمبریمز ( ص ع م ) یوكسكجه بر یرده اوتورویوردی . بدیع الزمان اوڭده ، اونڭ آرقه سنده یووه خطيبي محمد علی بیلگین خواجه بويونلري بوكوك آیاقده طورويورلردي . بن حالمی پیغمبریمزە ( ص ع م ) عرض ایتمكده ایكن ، سوگیلی پیغمبریمز ( ص ع م ) بڭا بديع الزماني اشارت ایدرك :
‘ بنم یر یوزنده وكيلم بودر ، اوڭا مراجعت ایت . ‘ طوغری دیدی . بو سوزلری ایله استاد بديع الزماني اشارت ایدییوردی .
بن بو رؤيامي آڭلاتنجه استاد بدیع الزمان چوق هيجانلاندي . آیاغه قالقدی ، آغلادی وبن او دگلم ، رسالهء نورڭ معنوی شخصيتيدر . ‘ دیدی . بنی قوجاقلادى ، آلنمدن أوپدي و سني قرداشلگه قبول ایدییورم‘ دیدی .
سعید نورسي يي چوق سورم . فقط خدمت ایده مدم . چوق كتابلرینی اوقودم و دینی خدمت مسلگنده اونڭ كتابلرندن چوق يارارلاندم .
برگون رؤیامده برّاق بر صویی آقار كوردم . ‘ بو صو نره یه كیدییور ؟ ‘ دیدم . ‘ بديع الزمانه گيدييور دیديلر . بدیع الزمان بویوك انساندي . صایغی د گر بر انساندي . او هر زمان بر ایشیقدر . آلابيليرسه ڭ بر شیلر آل . “ [١٠]
ابو الحسن الندوي
بویوك هندلي عالم ابو الحسن الندوي بدیع الزمان و أثرلری حقّنده شو بيانلرده بولونمشدر :
” بدیع الزمان عصریمزڭ اڭ بویوك عالملرندن بریسیدر . _ _ اثرلرینی دواملی اوقویورم . بالخاصّه عربجه اولانلريني. استفاده ایدییورم . بو رساله لر اسلام دیننه كوگني یڭیدن صاغلامه ده ، بو دینڭ انسانلق كرواننه آیاق اويديرمه يه ، حتّا أوڭدرلك ایتمگه الویریشلی اولدیغنی اثباتده بویوك رول اوینامشدر . “ [١١ ]
پروفەسور محمد حميداللّه
اصلاً هندستانلي اولوب آوروپه ده چشیتلی أونيورسيته لرده درسلر ویرمشدر . یازدیغی كتابلرله باتی دنیاسنده اسلامڭ و حضرت پیغمبر ( ص ع م ) ‘ڭ طانيتيلمه سنده مهم خدمتلری اولمشدر . ١٩٥٧ سنه سنده بديع الزمانه گوندرديگي مكتوبده كندیسنه شویله خطاب ایتمشدر :
” اسكیدن بری سزڭ یوكسك وصفلريڭزي و بویوك مجاهده ڭزي ايشيتيردم و دائما دە ايشيتمكده يم . اللّٰه بربرندن اوزاق اولانلری قاووشديريجيدر . بزلری سوگی و رضاسنی قزانمقده موفّق قیلسین. بو فقیر و ذلیل قول ، یوكسك و عزیز اولان سز قرآن خادمنه تشكّرلرینی عرض ایدر . “ [١٢]
محمد علی ال صابوني
كونمز اسلام دنیاسنڭ اڭ بویوك تفسیر عالملرندن اولان محمد علی ال صابونینڭ” صفوت التفاسير “ و ” احكام تفسيري “ اسملی تفسیر چالیشملری تركجه یه چوریلمش طورومده در . سوریه عالملر برلگی باشقانی اولان محمد علی ال صابوني بدیع الزمان و أثرلری حقّنده شونلری سویلر :
” بن مفسّرم . كچمش بر چوق مفسرلری تنقید ده ایتمشمدر . اما بديع الزمانڭ اثرلرینی اوقوركن ، باقدم بتون لطيفه لرمده آیری بر انتباه ( اويانمه ) حس ایتدم . اوت ، او ذاتڭ أثری قلبه طوغان الهاملرله يازيلمشدر . “ [١٣]
پروفەسور دوقتور وهبه ذو خيلي
سوريه نڭ مشهور فاكهي و حالاً حیاتده اولان استاد وهبه ذو خيلي ، بدیع الزمان حقّنده بر سمپوزيومده شونلری سویلر :
” صحبتی تأثیرلی ، سيرتي ( اخلاقی ) طاتلی ، بیانی آلیملی ایدی . متودی نوردي . أویله كه بن نورسي يه شو سوزی ياقيشديرمقدن چكينمييورم : ” قرآنڭ معناسنی عرض ایتمكده ، بیان امیری . “ اوت ، هیچ شبهه یوقكه نورسی ، اسلام عقیده سنڭ حقیقتنی آڭلامە و ادراكده بيانڭ اميريدر . “ [١٤]
پروفه سور محسن عبد الحمید
عرب دیلی و تفسیر ساحه لرنده اوزمان اولان پروفەسور محسن عبد الحمید عراقلی اولوب بدیع الزمان و أثرلری حقّنده جدّی چالیشمەلری و كتابلري واردر . رساله لر أوزرینه یاپدیغی اینجه تدقیق و آراشدیرمه لر نتیجه سنده اولوشان قناعتلرینی كتابلرنده شویله آچيقلامشدر :
” رسالۀ نورلري اڭ آز ایكی دفعه تدقيقلي بر شكلده مطالعه ایتدم و بدیع الزمان حضرتلرینڭ فكرلری حقّنده بر چوق علمی سمينرلر ویردم . بو چاليشمه لرم صوڭوجنده قطعیًا قناعتم حاصل اولدیكه ، امام بدیع الزمان حضرتلری مجدّدلرڭ اڭ بويوكلرندندر . ساده جه مودرن عصریمزده دگل ، بتون اسلام تاریخنده كی مجدّدلرڭ اڭ بويوكلرندندر . “
” رسالۀ نور ، مودرن عصرده قرآن كریم تفسيرلري ایچنده اڭ درین بر تفسیر اولارق كوزه چارپمقده و اللّٰه تعالینڭ كتاب مبيني اينديرمكدن مراد ایتدیگی حقيقته اولاشمه ده اڭ تأثیرلی بر تفسیردر . “ [١٥]